Voetbalstad Lissabon: toerisme en voetbalcultuur
Lissabon is niet alleen in officiële zin de hoofdstad van Portugal. Ook op voetbalgebied is de stad het absolute middelpunt van het Zuid-Europese land. Met Sporting en Benfica is het de thuisbasis van twee van de grootste clubs van het land. De derby tussen beide clubs is altijd een verhit onderonsje. Dankzij Belenenses, Estrela de Amadora en Atletico CP is de stad ook het epicentrum van een ware supportersrevolutie. Alle drie zijn het voormalig profclubs die door financieel wanbeleid naar de afgrond werden gebracht, waarna supporters de touwtjes in handen namen om als amateurclub een nieuwe toekomst te bouwen. Met het Estádio Nacional staat er tevens een schitterend, historisch stadion net buiten de stad. Om nog maar te zwijgen over de vele amateurclubs die in elke wijk van de stad te vinden zijn en vaak de échte voetbalcultuur vertegenwoordigen. Lissabon is absoluut een bezoekje waard!
Voetbalclubs in Lissabon
Wil je snel meer lezen over 1 van de voetbalclubs in Lissabon? Klik dan op onderstaande links:
De stad Lissabon is van origine gebouwd op zeven heuvelen. A cidade das sete colinas (de stad met de zeven heuvelen) wordt Lissabon daarom ook vaak genoemd. Iedereen die een bezoekje aan de Portugese hoofdstad plant, mag zich dan ook voorbereiden op veel bergop wandelen. De stad is niet alleen gebouwd op zeven heuvelen, maar kent door de geschiedenis heen zelf ook hoge pieken en diepe dalen. Die roerige geschiedenis begint als de Griekse held Odysseus de stad sticht. Rond 200 voor Christus wordt de stad veroverd door de Romeinen om enkele honderden jaren later in handen te vallen van de Moslims. Als rond 1200 de Christenen weer de macht grijpen, richten ze bij het innemen een gigantisch bloedbad aan onder de inwoners.
Lissabon krijg je niet klein
In de 15e en 16e eeuw krabbelt de stad weer op en ontwikkelt zich zelfs tot een ware wereldstad. Tot het noodlot in 1755 wederom toeslaat. Een zware aardbeving (9 op de schaal van Richter) en daardoor veroorzaakte vloedgolven en branden vernietigden 85% van de gebouwen en kostten het leven van tienduizenden inwoners. De ramp heeft een permanente invloed gehad op de stad. Maar Lissabon krijg je niet zomaar klein.
Alles werd herbouwd en tegenwoordig is de stad een ware toeristische trekpleister die zich in rap tempo ontwikkelt. En niet vreemd ook. Lissabon is adembenemend mooi. De vele heuvels zorgen voor schitterende uitzichten over de gehele stad en de aangelegen rivier de Taag. Veel van de bezienswaardigheden ademen nog altijd geschiedenis. De fundamenten van het Castelo São de Jorge stammen nog uit de 12 eeuw, het Padrão dos Descobrimentos is een eerbetoon aan de zeevaarders van de gouden eeuw en in het Carmoklooster is de schade van de aardbeving nog te zien. Op de vele pleinen, zoals het Praça do Comércio, is het genieten in de zon en met de Bairro Alto buurt heeft de stad een bruisend uitgaansleven.
Het arrogante SL Benfica
Lissabon leeft uiteraard niet alleen voor toeristen. Ook op voetbalgebied is de hoofdstad van Portugal een bron van leven. Het is onmogelijk om voetbal in Lissabon te bespreken zonder te starten met de twee grootste en succesvolste clubs van de stad: SL Benfica en Sporting CP. Samen met het door beide gehate FC Porto vormen ze de Três Grandes van het Portugese voetbal.
Benfica is in 1904 opgericht in Belém. Vooral vanaf 1960 mag de club zichzelf een Europese topclub noemen. Met de ongrijpbare Eusébio in de ploeg wordt twee jaar op rij de Europa Cup I gewonnen. Als na die tweede winst de Hongaarse coach Bela Guttmann wordt ontslagen, spreekt hij als afscheidscadeau een vloek uit over de club. Benfica zal in geen 100 jaar meer een Europese prijs pakken was zijn boodschap. Sinds die uitspraak haalde As Águias nog acht Europese finales en verloor ze alle acht. Benfica is ook de club met de meeste landstitels (37) en de supporters van O Glorioso worden mede daardoor nog altijd gezien als arrogante successupporters.
De sfeer tijdens de wedstrijden wordt vooral verzorgd door twee verschillende ultragroepen: de Diabos Vermelhos en de No Name Boys. Eerstgenoemde bestaat al sinds 1982 en de tweede groep is gevormd door met onenigheid vertrokken leden van de Diablos Vermelhos. Het wil dus nog wel eens voorkomen dat onderlinge ruzie tussen beide groepen ontstaat. Terwijl de Diabos Vermelhos best vaak naar buiten treden en ook op social media actief zijn, zijn de No Name Boys veel meer op zichzelf gericht en geheimzinniger. Laatstgenoemde heeft een vriendschap met de Torcida Split van Hajduk Split, die ontstaan is vanwege een dodelijk verkeersongeval na afloop van een onderling duel.
Het fanatieke Sporting Club de Portugal
Waar Benfica zichzelf op de borst mag kloppen met de meeste supporters, pronken ze bij Sporting met het feit dat zij de fanatiekste supporters hebben. Dat de supporters trouw zijn, valt niet te ontkennen. Hoewel de Leões van origine zonder twijfel bij de top 3 horen, moeten de supporters het al jarenlang doen zonder een kampioenschap. Al bijna twintig jaar moet Sporting lijdzaam toe zien hoe Benfica en Porto onderling de titels verdelen. De parallel met Feyenoord is snel gelegd. Dit seizoen lijkt het eindelijk te gaan gebeuren voor de groen-witten. Er is nog niet verloren en de voorsprong bedraagt tien punten. Pijnlijk voor de trouwe supporters is wel dat dit seizoen voor lege tribunes wordt gespeeld.
De reputatie van fanatiekste supporters van Portugal wordt verdedigd door vier ultragroepen van de club. Allemaal op de korte zijde en van links naar rechts gaat het om de: Torcida Verde, Directivo Ultras XXI, Juventude Leonina en Brigada Ultras. De twee leidende groepen zijn nummer 2 en 3 in dit lijstje, die niet voor niets plaatsnemen recht achter het doel en niet in de hoek. Zij zijn echter beiden al een tijdlang in conflict met de clubleiding en tijdens de laatste derby werd er geprotesteerd door een helftlange afwezigheid. Dat het fanatisme van de supporters van Sporting ook wel eens over het randje gaat, merkten Bas Dost en zijn teamgenoten in 2018 nadat op de laatste speeldag Champions-Leaguevoetbal werd misgelopen. 50 gemaskerde supporters stormden het trainingscomplex op, braken de kleedkamer binnen en vielen enkele spelers aan. Onder meer Bas Dost bleef met een hoofdwond achter.
Derby de Lisboa: Eusébio en de overleden supporter
De wedstrijd tussen beide succesclubs is dé wedstrijd van Portugal en verdeelt niet alleen de stad Lissabon in tweeën. In Portugal zijn buiten de regio’s rondom Lissabon en Porto nauwelijks steden en voetbalclubs van formaat. Zeker in het oosten en zuiden zijn er nauwelijks professionele voetbalclubs. Geschat wordt dat ongeveer 8,5 miljoen Portugezen supporter zijn van een van beide clubs. De Derbi de Lisboa is dus niet alleen de strijd om de hoofdstad, maar de strijd om het land.
Al bij de eerste ontmoeting in 1907 staan de verhoudingen op scherp. Bij Sporting stonden namelijk acht spelers op het veld die ze van Benfica hadden ‘gestolen’ door beloftes van betere velden en warm water tijdens het douchen. Met deze spelers in de gelederen won Sporting de eerste editie met 2-1. De gejatte spelers tekenden de verhoudingen tussen beide clubs. Waar Benfica werd opgericht door studenten, waardoor de club met moeite wist rond te komen, kon Sporting rekenen op de financiële steun van de burggraaf José de Alvalade; de opa van één van de oprichters. In 1911 weigerden de spelers van Sporting hun rivalen van Benfica zelfs de toegang tot het stadion. De onverzorgde tegenstander was hun heilige veld niet waard.
In 1960 was het wederom een transfer die olie op het vuur gooide. Hoewel Eusébio in Mozambique bij Sporting de Lourenco Marquesc (de feeder club van Sporting) speelde, tekende de ster uiteindelijk voor Benfica. Supporters van de groen-witten noemen dit nog altijd een diefstal met hulp van de fascistische politie en vinden dat hen een gouden periode is ontnomen. Dieptepunt in de rivaliteit was het overlijden van Sportinguista Rui Mendes tijdens de bekerfinale van 1995-96. De vader van twee kinderen overleed nadat een vuurpijl, afgeschoten door een lid van de No Name Boys, hem tijdens de wedstrijd in zijn borst raakte. In onze eigen lijst met grootste derby’s kan de wedstrijd rekenen op een 33e plek. De derby de Lisboa is zonder twijfel één van de grootste derby’s van Europa en zorgt ervoor dat de ogen van het hele land gericht zijn op voetbalstad Lissabon.
In januari 2018, mei 2018 en januari 2020 waren wij aanwezig bij deze derby.
Het échte Belenenses
Het is nooit makkelijk om in de schaduw te staan van twee giganten zoals Sporting en Benfica. Vraag dat maar aan Belenenses, van oudsher de nummer drie van de stad. In de jaren 20 en 30 nog een grootmacht met 3 landskampioenschappen. Met de explosieve groei van de twee grootmachten bleef er voor de Pastéis niks meer over dan een plek in de schaduw. Als middenmoter werd in 1989 voor de laatste keer een echte prijs gepakt. In 2018 kwam de club tot een drastisch besluit. Na een maar voortdurend conflict met eigenaar CodeCity werd besloten om afstand te doen van het eerste elftal (mogelijk door de systemen in Portugal, lees er hier meer over) en de betaald voetbal licentie. De proftak besloot als supporterloos gedrocht door te gaan op het hoogste niveau onder de naam Belenenses SAD.
Het echte Belenenses, met steun van de supporters, besloot om zich in te schrijven op het laagste niveau van Lissabon en zichzelf omhoog te werken. Liever amateurvoetbal op hun eigen manier, dan profvoetbal op een verrotte manier. In 2018/19 en 2019/20 werd de club met grote afstand kampioen en ook in het huidige, helaas stilgelegde, seizoen stond Belenenses ongeslagen bovenaan op het vierde niveau. Dit alles gebeurt met de steun van de Furia Azul. De hondstrouwe ultra’s zijn bij elke wedstrijd aanwezig en laten ook bij de andere takken van sport, zoals zaalvoetbal, van zich horen. Thuiswedstrijden worden gespeeld in het Estádio do Restelo. Op een heuvel gelegen en door de ene open zijde biedt het stadion een prachtig uitzicht over de rivier de Taag en de bij toeristen zeer populaire wijk Belém. Belenenses is dus zonder twijfel een bezoekje waard.
De wederopstanding van Estrela de Amadora
In een van de buitenwijken vindt men een andere voormalig profclub die weer bezig is haar weg omhoog te vinden. Amadora staat bekend als een hele slechte wijk. De cijfers voor misdaad en armoede zijn bijna 3x hoger dan in Lissabon. Veel taxichauffeurs gaan de wijk ’s avonds liever niet in. Eén van de dingen die de mensen in de wijk wel hebben is Estrela de Amadora: de ster van Amadora. Hoogtepunt in de geschiedenis is de bekerwinst van 1990. Een eer die slechts 13 Portugese clubs toekomt en die goed was voor een Europees avontuur. Dieptepunt is het faillissement van 2009. Jarenlange financiële wanorde bereikte haar dieptepunt en Estrela hield op met bestaan. De ster was gedoofd en de supporters bleven gedesillusioneerd achter.
Pas tien jaar later konden de supporters ‘opnieuw’ beginnen onder de originele naam, met het originele logo en in het eigen stadion. Niet in de laatste plaats door de drijvende kracht van de Magia Tricolor, de ultras van Estrela. Behalve het supporten tijdens de wedstrijd, houden zij zich ook bezig met het opknappen van het vervallen Estádio José Gomes en zetten zij zich in voor het verbeteren van de buurt. Na een schijnfusie met Sintra Football waarbij de facto de licentie van die club werd overgenomen, is Estrela dit seizoen actief op het derde niveau van Portugal. Daar staat de ster van Amadora zelfs bovenaan en een promotie naar de Segunda Liga en daarmee een rentree in het betaalde voetbal is niet ondenkbaar. De club zou zonder twijfel een waardevolle toevoeging aan de voetbalpiramide zijn.
Atletico CP en de gevolgen van matchfixing
Er is nog een derde club die dezelfde trend in het voetballandschap van Lissabon kracht bij zet. Ook Atletico CP is een voormalig club die na slecht management inmiddels onder leiding van supporters actief is in het amateurvoetbal. Opgericht in 1942 was de club tijdenlang aanwezig op het hoogste niveau en zelfs Sporting en Benfica hadden het vaak lastig in ‘de hel van Tapadinha’ zoals de bijnaam voor het stadion luidde. De wedstrijden tegen Belenenses stonden bekend als de andere derby van Lissabon en trokken regelmatig 10.000 supporters. Ook de Carroceiros konden natuurlijk geen gelijke tred houden met de grote twee maar bleef toch een vaste naam in de kelder van de competitie. In 2012 was de financiële situatie echter zo nijpend dat een buitenlandse investeerder met open armen werd ontvangen. Deze eigenaar bleek echter een charlatan die onder meer Ibrahim Kargbo binnenhaalde en de club misbruikte voor matchfixing.
Ook in Alcântara volgde een supportersrevolutie, waarbij het eerste elftal uit het stadion werd geschopt. Waar bij Belenenses deze SAD stug doorgaat, ging die van Atletico CP al gauw failliet. De blauw-gelen konden door de aanwezigheid van een B-team starten op het vijfde niveau en promoveerden in 2019 een treetje omhoog. Dit seizoen zouden zij dus eigenlijk weer de andere derby van Lissabon spelen. De rivaliteit met Belenenses is echter veranderd in een gezonde rivaliteit en solidariteit. De Grupo Atletico 1942 onderhoudt een goede band met zowel de Furia Azul als de Magia Tricolor vanwege de vergelijkbare situaties. Haar wedstrijden werkt de club nog altijd af in het Estádio da Tapadinha, waar inmiddels 60% van de capaciteit van 10.000 is afgekeurd vanwege instortingsgevaar. Met het uitzicht op het Jezusbeeld en de bekende Ponte 25 de Abril ook een van de parels van Lissabon.
Estádio Nacional en de Lisbon Lions
Hoewel het Estádio Nacional eigenlijk een klein stukje buiten Lissabon ligt, valt het stadion binnen de grenzen van het district Lissabon en pakken we het dus toch maar mee. Het stadion is ook zodanig speciaal dat het simpelweg niet mag ontbreken. De voetbaltempel ligt verscholen in de bossen ten westen van Lissabon en is gebouwd in 1944. Jarenlang was het de thuisbasis van het Portugese voetbalelftal. In 1955 nam Sporting CP het in dit stadion op tegen het Servische Partizan Belgrado in de allereerste door de UEFA georganiseerde Europese wedstrijd. In 1967 werd de finale van de Europa Cup I in het Estádio Nacional gespeeld. Celtic schreef geschiedenis door als eerst en voorlopig enige Schotse club de cup met de grote oren te winnen. De 2-1 winst tegen Inter leverde de ploeg de bijnaam Lisbon Lions op en het stadion heeft nog altijd een magische uitwerking op de supporters van The Bhoys.
Ook in de daaropvolgende jaren 70 en 80 worden nog met regelmaat interlands in het stadion gespeeld. Daarna zet het verval in. Vanaf 1987 komt het Portugese elftal slechts opdragen voor drie vriendschappelijke potjes. In 2003-04 gebruikt Benfica het stadion vanwege een verbouwing nog enkele maanden als thuisbasis. Jarenlang werd alleen nog de Portugese bekerfinale in het Estádio Nacional gehouden. De andere 364 dagen van het jaar stond een stadion met plek voor 37.000 mensen te verpieteren. Sinds 2,5 jaar heeft het Belenenses SAD, het supporterloze gedrocht van eerder, haar toevlucht genomen tot het stadion. Hoewel er dus nu wel weer wordt gevoetbald, zit er meestal maar een paar honderd supporters; veelal met gratis kaarten. Als je van plan bent om een bezoekje te doen aan het Estádio Nacional is het dus een aanrader om lekker in het uitvak te gaan zitten.
Casa Pia, Oriental & Futebol Benfica
Als afsluiter zijn er nog enkele clubs in en rondom Lissabon die het vermelden waard zijn. Casa Pia is tegenwoordig actief in de Segunda Liga, het tweede niveau, maar is eigenlijk vrijwel altijd een amateurclub geweest. In de jaren 20 was de club de trots van Portugal. Door de steun van de Christelijke hogere kringen vertrok de club als afgevaardigde van het land naar Frankijk en Spanje om buitenlandse toernooien te spelen. Ook tegenwoordig zijn er nog veel Christelijke symbolen zichtbaar rondom Estádio Pina Manique, de thuisbasis van Casa Pia dat in een prachtige, bosrijke omgeving ligt. Os Gansos (de ganzen) houden zich dit seizoen goed staande in de middenmoot en zullen volgend seizoen zo goed als zeker wederom actief zijn in het profvoetbal.
Clube Oriental de Lisboa ontstond 8 augustus 1946 na een fusie van drie verschillende buurtclubs. De club is een vaste waarde op het derde, semi-nationale, niveau met af en toe een uitstapje naar het vierde of tweede niveau. Thuisbasis van de club is het Campo Engenheiro Carlos Salema. Gebouwd in 1949 en met haar afbladderende verf en stenen tribunes een mooi stukje Portugese architectuur. De club had ooit plannen om een nieuw stadion met plek voor 33.000 mensen te bouwen. In 1977 stortte echter een van de tribunes van de huidige thuishaven in en de financiële klap zorgde dat het slechts bij een stadiondroom bleef. Maar ook in de huidige thuisbasis is Oriental een mooi toonbeeld van het hogere amateurvoetbal in Lissabon.
Voor Clube Futebol Benfica is het onmogelijk om te ontsnappen aan de gigantische schaduw van SL Benfica. Beide clubs hebben echter niks met elkaar te maken. Ze ontlenen alleen beide hun naam aan dezelfde buurt. Waar Futebol Benfica in het mannenvoetbal zonder al te veel succes door de lagere amateurniveaus zweeft, behoort ze qua vrouwenvoetbal wél tot de top. Recentelijk werd nog twee jaar op rij de dubbel gewonnen en daar zijn ze bij Fofo (een geuzennaam die zoiets als ‘schattige’ of ‘kleintje’ betekent) heel trots op. Voor de voetballiefhebber is de club vooral interessant door het Estádio Francisco Lázaro, vernoemd naar een hardloper uit Benfica die in 1912 tijdens de marathon op de Olympische Spelen in Stockholm om het leven kwam. Met een mooie verhoogd tribune met kleedkamers eronder aan de ene kant en een onoverdekte staantribune die vanwege instortingsgevaar gesloten is aan de andere kant is het een pareltje!
Hoewel de meeste mensen bij Portugal niet denken aan een levendige voetbalcultuur, kan het bijna niet anders gezegd worden dan dat Lissabon zonder twijfel een voetbalstad is. Met twee van de grootste clubs van het land en een van de grootste derby’s van Europa, maar ook met 3 gevallen profclubs die onder leiding van supporters langzaamaan weer omhoog krabbelen. Lissabon leeft!
Voor meer verhalen over voetbal in Portugal: kijk hier!
Om nog wat te lezen over een Europese awayday naar Lissabon: kijk hier!
Wil je een keer mee naar voetbalstad Lissabon? Hou dan Away Days Voetbalreizen in de gaten!
