De oude buurtstadions van Boekarest

Roemenië doet mee aan het EK in Duitsland; voor het eerst in tien jaar kwalificeerde het nationale elftal zich voor een internationaal toernooi. Na de onverwachte overwinning op Oekraïne in de eerste groepswedstrijd zijn de verwachtingen hoog. Het voormalige succes van het Roemeense voetbal was echter gebaseerd op een voetbalinfrastructuur die langzaam verdwijnt. ‘De buurtstadions en voetbalcultuur waren de fundering voor de Europese en internationale successen van Roemeense voetbalclubs als Dinamo Boekarest en Steaua Boekarest en het nationale elftal in de jaren tachtig en negentig.’

Boekarest is vooral bekend om de voetbaltempels van — voormalige — Europese grootmachten als Dinamo Boekarest en Steaua. Het grootste stadion van de stad, de Nationale Arena (opgeleverd in 2011, capaciteit: 55.635), was samen met de Johan Cruijff Arena het strijdtoneel voor wedstrijden uit Groep C en een halve finale van Euro 2020. Voor datzelfde Europese kampioenschap, gespeeld in de zomer van 2021 vanwege de coronapandemie, werden in Boekarest ook nog eens drie gloednieuwe stadions gebouwd. Het zijn echter de bijna vijftig buurtstadions die van Boekarest een bijzondere voetbalstad maken met een unieke voetbalcultuur en voetbalinfrastructuur.

‘Buurtstadions zijn relevant om te begrijpen in welke mate voetbal een impact had op het leven van mensen, vooral tijdens het communisme’, vertelt Andrei Mihail, een antropoloog die gespecialiseerd is in de sociaal-culturele aspecten van voetbal en werkt voor een stichting die zich inzet voor het behoud van de oude voetbalstadions van de Roemeense hoofdstad.

Industrialisatie

Zoals in de meeste delen van de wereld viel de transformatie van voetbal naar een massasport in Roemenië samen met de industrialisatie. Beide processen werden in de jaren vijftig van de vorige eeuw in grote mate van bovenaf opgelegd door de communistische heersers. Boekarest groeide uit van een stad met 992,000 inwoners in 1941 naar een metropool van ruim twee miljoen in 1990. Roemenen verhuisden tijdens de jaren zestig en zeventig massaal van het platteland naar de hoofdstad om in de nieuwe staal- en chemische fabrieken te gaan werken.

Na het nationaliseren van stadions uit het Interbellum, zette de communistische dictatuur, aan de macht gekomen door een staatsgreep in 1945 en gesteund door de Sovjet Unie onder Josef Stalin, een ambitieus plan in werking om een sportcultuur onder het proletariaat te verbreiden. Een centraal onderdeel was de bouw van voetbalvelden en stadions, en het opzetten van clubs in de buurt van vrijwel elke fabriek in Boekarest. Toen tijdens de kerst van 1989 een einde kwam aan de communistische dictatuur onder leiding van Nicolae Ceaușescu, telde de stad meer dan vijftig van zulke buurtstadions — allemaal gebouwd tussen 1945 en de jaren tachtig.

Proletariaat

Het eerste stadion voor de arbeiders was overigens al in 1929 gebouwd in opdracht van het ministerie van Arbeid. Het Electromagnetica sportpark had voornamelijk tot doel om het ontkiemende proletariaat ontspanning te bieden en de groeiende arbeidersbeweging en socialistische partijen in toom te houden.

De buurtstadions gaven arbeiders en hun gezinnen, evenals buren die in de buurt van de fabrieken woonden, een team om bij te spelen of zich mee te identificeren. Bovendien waren de voetbalvelden of arena’s voor andere sporten over het algemeen gratis toegankelijk voor iedereen. Het bood alle lagen van de bevolking de kans op lichaamsbeweging en kennis te maken met voetbal en minder bekende sporten.

Elke buurt zijn eigen stadion

Tijdens de hoogtijdagen van de communistische centrale sportplanning waren er in de zuidelijke volksbuurt Berceni maar liefst zeven kleine stadions. Sommige namen van de stadions en van de teams die erin speelden, bieden aanwijzingen voor de industriële oorsprong van deze sportondernemingen: Energoutilaj, Autobuzul, Prefabricate. Deze bescheiden arena’s, gebouwd in de jaren zestig en zeventig, tussen de flatgebouwen waar arbeiders woonden, werden al snel het toneel van ruige buurtderby’s en vurige rivaliteit.

In tegenstelling tot de faciliteiten van de professionele teams in de hoogste divisies als Dinamo Boekarest, Rapid en Steaua, waren de de stadions in Berceni voor iedereen toegankelijk. ‘In het Girueta stadion kon je elke ochtend en tijdens de weekenden mensen zien trainen rond het veld’, herinnert zich een oude inwoner van de buurt. ‘Het waren mensen van rond de veertig of vijftig jaar. Sommigen speelden voetbal, anderen hielden barbecues en dronken bier. En jonge moeders namen hun pasgeborenen mee voor een wandeling in de schone lucht.’

Sportswashing

‘Dit had niet alleen impact op de volksgezondheid en de levenskwaliteit in de stad, maar verbeterde ook de prestaties op het hoogste niveau in voetbal en andere sporten’, legt Mihail uit. De verbreding van voetbal en ander sporten resulteerde in de aanwas van meer sporttalent.

‘Onder het bewind van Ceaușescu was er eigenlijk sprake van sportswashing’, aldus de antropoloog. Roemenië, evenals andere communistische staten achter het IJzeren Gordijn, gebruikten internationale sportfora en wedstrijden voor prestige doeleinden en om de superioriteit van het socialistische system aan te tonen. De buurtstadions waren essentieel in de ontwikkeling van topsport.

Fundering

Voor veel getalenteerde jonge voetballers was het ook een sociaal stijgingskanaal: via de buurtclubs konden zij zich in de kijker spelen bij de grote drie en de privileges die daarbij hoorden, zoals beter en flexibeler werk, een groter appartement of een auto — luxes die de gemiddelde arbeider zich in het socialistische Roemenië niet kon veroorloven. (In de voormalige communistische landen waren sporters amateurs.)

Mihail: ‘De buurtstadions en voetbalcultuur waren de fundering voor de Europese en internationale successen van Roemeense voetbalclubs als Dinamo Boekarest en Steaua Boekarest en het nationale elftal in de jaren tachtig en negentig.’ Omgekeerd is met het verval van de buurtstadions sinds het begin van de eeuwwisseling ook het Roemeense voetbal in het slop geraakt.

Vastgoed

Hoewel een enkel stadion de tand des tijds niet heeft doorstaan, zijn het vooral de transitie van de communistische plan-economie naar een kapitalistische markt-economie en ontwikkelingen op de vastgoedmarkt die een bedreiging vormen voor de buurtstadions. De grote terreinen midden in buurten met een hoge dichtheid van stadsbewoners zijn interessante objecten voor vastgoedontwikkelaars, vooral sinds Roemenië’s toetreding tot de Europese Unie in 2007. Een eerder door het ministerie van Sport geïntroduceerde wet om de stadions te beschermen, werd nooit uitgevoerd of afgedwongen. Inmiddels is nog maar ongeveer de helft van de oude stadions in gebruik.

Samen met collega’s Ileana Szasz en Andrei Răzvan Voinea, runt antropoloog Andrei Mihail het Stadion de Cartier-project. Aanvankelijk richtte Stadion de Cartier, financieel gesteund door de Roemeense Orde van Architecten, zich op documentatie van het verleden en heden van de voormalige sportparken van de arbeidersklasse in de hoofdstad. Maar inmiddels richten ze zich uit nood geboren ook op de toekomst. ‘Er is bij de autoriteiten en deelgemeenten een gebrek aan kennis over de oude stadions en de wetgeving die ze beschermd’, aldus Mihail. Tegenwoordig staat Stadion de Cartier lokale autoriteiten bij het ontwikkelen van beleid.

Maar Stadion de Cartier heeft een bredere visie. Metropool Boekarest is een steeds meer vervuilde stad, met steeds minder groene ruimten en publieke ruimtes, waar risico’s voor de volksgezondheid jaar na jaar toenemen. Massasport is een van de instrumenten die de overheid kan gebruiken om de levenskwaliteit van de stad te verbeteren. In de afgelopen decennia hebben Europese hoofdsteden zoals Wenen en Parijs zich gerealiseerd dat massale fysieke activiteit essentieel is voor een stad die vriendelijk is voor haar inwoners. ‘Boekarest moet leren van zowel het eigen verleden als van de positieve ervaringen van andere steden’, besluit Mihail.

De buurtstadions

Aversa

Aan de rand van Boekarest, in een idyllisch gebied, is het voetbalterrein van de gelijknamige fabriek, nog steeds functioneel. De eigenaar kan het echter niet renoveren vanwege onopgeloste juridische geschillen.

Calculatorul (De Computer)

In de jaren negentig bekend bij het grote publiek onder de naam Juventus Boekarest, heeft het in 1968 gebouwde stadion in de buurt Colentina een veel langere geschiedenis. Tot 1992 speelde het team van het bedrijf dat Roemeense computers produceerde in de tweede helft van de communistische periode achter de woonblokken op Fundeniweg. Gedurende deze periode veranderde het team van Juventus Boekarest verschillende keren van naam, achtereenvolgens spelend onder de namen Distribuția, Competrol, Partizanul, Energia en Flacăra (“Vlam”).

Cireşarii (De Kersenbomen)

Cireşarii is een van de meest pittoreske sportparken van de Roemeense hoofdstad. De herinneringen van veel kinderen uit de Grivița-Mihalache buurt die rugby of voetbal speelden in het Kinderpark, zoals de plek vroeger heette, zijn ermee verbonden. Tegenwoordig is het sportpark in het noordwesten van de stad gedeeltelijk functioneel en eigendom van het stadhuis van Boekarest’s eerste district.

Electromagnetica

Het arbeiderssportpark in de Veselieistraat is het meest emblematische kleine sportpark dat in het interbellum is gebouwd (1929). Het werd genationaliseerd tijdens het communisme en werd gebruikt door de Electromagnetica Enterprise. Het gelijknamige team speelde hier tot na de revolutie van december 1989 toen het door financiële problemen opgeslokt werd door Rapid.

FC Metaloglobus București

Het Metaloglobus-stadion, gebouwd in 1956, is nog steeds in gebruik. Bovendien is het, in tegenstelling tot veel andere buurtstadions, gerenoveerd. Tegenwoordig spelen verschillende clubs uit de lagere competities van Boekarest op de kunstgrasvelden van het complex.

Metalul

Waarschijnlijk het meest populaire stadion in Pantelimon, een wijk in het noordoosten van Boekarest. Het was daar niet alleen beroemd om de wedstrijden van het FAUR-fabrieksteam, een van de beste in de lagere divisies van Boekarest, maar ook om de atletiekwedstrijden die werden georganiseerd op de sintelbaan rond het voetbalveld. Gebouwd in 1946, kort na de machtsovername van de communisten, en inmiddels evenals het fabriekscomplex verwaarloosd en niet langer in gebruik.

Olimpia

Het sportcomplex Olimpia heeft een lange traditie. Het is gelegen in de buurt Vitan en bestaat uit diverse velden waarop zowel voetbal als andere sporten beoefend kunnen worden.

Meer lezen over alle oude voetbalstadions van Boekarest doe je hier!