Als sport en politiek niet samen zouden moeten gaan, heeft niemand dat dan ooit tegen de FIFA gezegd? Als het om het wereldkampioenschap voetbal gaat, is het moeilijk ze uit elkaar te houden. De geschiedenis van het toernooi is bezaaid met agenda’s, deals en power plays. Ik neem je mee terug naar Argentinië 1978. Het echte begin van de vieze handen van de FIFA.
Wat er is misgegaan bij de FIFA begint meestal met João Havelange, de Braziliaan die de FIFA leidde van 1974 tot 1998. Hij werd gekozen nadat hij financiële middelen had beloofd aan ontwikkelingslanden in Azië en Afrika. Hiermee creëerde hij de moderne FIFA. Havelange hielp de organisatie bij het opbouwen van haar internationale bereik, maar tijdens zijn bewind schoten veel van de beschuldigingen van corruptie en schandaal wortel.
Chili 1973
Voordat Havelange aantrad als baas bij de FIFA, kwalificeerde Chili zich voor het WK van 1974 in een wedstrijd die in alle opzichten een schijnvertoning was: er was geen ander team op het veld. Chili zou in 1973 tegen de Sovjet-Unie spelen. Dit was twee maanden nadat het Chileense leger de president van het land, Salvador Allende, omverwierp. Een marxist die de industrieën van het land had genationaliseerd. Het nationale stadion van Chili werd een detentiecentrum voor duizenden politieke gevangenen. Het Sovjet-team vroeg om de wedstrijd te verplaatsen naar een andere locatie. Ze wilde immers niet spelen in hetzelfde Estadio Nacional-stadion waar Augusto Pinochet linkse gevangenen liet executeren. FIFA-president Stanley Rouse wees het verzoek af. In plaats daarvan stuurde hij ambtenaren naar Santiago om het stadion te inspecteren. Tijdens het bezoek werden de gevangenen, in de kleedkamers onder het veld, stilgehouden. Onder schot. De FIFA zei dat de wedstrijd door kon gaan en het Sovjet-team weigerde te spelen.
Argentinië 1978
Een soortgelijk scenario speelde zich vier jaar later af in Argentinië nadat Havelange het leiderschap van de FIFA had overgenomen. De militaire dictatuur, die twee jaar eerder aan de macht was gekomen, voerde haar “vuile oorlog” van ontvoeringen en martelingen uit. Er waren oproepen om het WK van 1978 te boycotten, maar het toernooi ging door met een huiveringwekkende overheidsslogan die in feite een duistere woordspeling was over mensenrechten: “Wij Argentijnen zijn gelijk en humaan”.
In 1966 krijgt het Zuid-Amerikaanse land al het WK van 1978 toegekend door de FIFA. Maar naarmate de tijd vordert, rijst de vraag op of het wel verstandig is om in een land te voetballen met zoveel controverses. Halverwege de jaren 70 is er namelijk veel onrust in Argentinië. De kloof tussen arm en rijk is enorm groot en die kloof lijkt alleen maar groter te worden. Het leidt tot veel gewelddadige confrontaties tussen terroristische groeperingen. Kortom, het is oorlog in Argentinië.
Onrust in Argentinië
De politieke stemming in Europa was destijds zeker in strijd met die van generaal Videla. Het leger had al eerder in het voorjaar van 1976 de controle over Argentinië overgenomen na twee jaar van grote onrust die grenst aan een burgeroorlog, toen rechtse paramilitairen en communistische guerrillastrijders het machtsvacuüm betraden dat was achtergelaten na de dood van de Argentijnse president Juan Perón. De meerderheid van de mensen was verheugd over de terugkeer van de orde in het licht van dergelijk geweld.
De opruiming van “staatsvijanden” begon onmiddellijk. Maar daar bleef het niet bij. Mannen en vrouwen die niet in overeenstemming waren met de idealen van het regime, ‘verdwenen’ in steeds grotere aantallen. En familieleden werd geadviseerd geen opschudding te veroorzaken. Mensen konden van de straat worden gehaald, van hun huis worden gehaald of op klaarlichte dag in de bus worden gearresteerd. “Ze moeten iets gedaan hebben”, was de onuitgesproken consensus.
Schijnheilige FIFA
Maar de FIFA bleef onbewogen. Uiteindelijk werd het mensenrechtenbeleid over het hoofd gezien ten gunste van het behoud van de politieke status quo. In juni 1978 was de junta (= regering) op zijn sterkst en hadden ze nu een wereldbeker om de aandacht in eigen land af te leiden en internationaal een alternatieve boodschap te verspreiden.
De bestuurders in Nederland wijzen ontwijkend naar elkaar. De politiek wil dat de KNVB zich uitspreekt en andersom vindt de KNVB het een taak van de regeringsleiders. Uiteindelijk vraagt de KNVB om advies bij de Tweede Kamer en de FIFA. Het merendeel van de Tweede Kamer vindt het prima als het team afreist naar Zuid-Amerika en de FIFA ziet helemaal geen problemen. De hypocriete organisatie wil natuurlijk de sport héél ver weghouden van de politiek. Ja, ammehoela. In 1978 reist Oranje dus ‘gewoon’ af naar Argentinië.
Videla had, zoals veel wereldleiders, weinig interesse in voetbal. Maar hij zag een kans en was bereid om enorme bedragen aan infrastructuur uit te geven om het goed te doen. In 1976 werd de voorzitter van het organiserend comité van het WK van Argentinië, generaal Omar Actis, vermoord tijdens zijn reis naar zijn eerste persconferentie, waar van hem werd verwacht dat hij publiekelijk kritiek zou leveren op de snel escalerende bedragen die werden uitgegeven aan het hosten van het toernooi.
Verloop van WK 1978
Na de poulefase is de knock-outfase het moment waarop het WK eigenlijk begint. Behalve in 1978, toen was er geen knock-outfase. Door de indeling werden de twee beste teams van elke groep in twee andere groepen verdeeld, waarbij de winnaars van elk vervolgens in de finale bijeenkwamen. Nederland, Italië, West-Duitsland en Oostenrijk vormden groep A, terwijl Argentinië, Peru, Polen en Brazilië de op papier makkelijkere groep B hadden.
Terwijl Nederland de controle over groep A overnam, ging het tussen Argentinië en Brazilië voor de andere finaleplaats. De twee teams hadden al een doelpuntloos gelijkspel gespeeld en in de laatste speelronde nam Brazilië het ’s middags op tegen Polen en speelde Argentinië tegen Peru op de veel koelere avond.
Brazilië won met 3-1 van Polen. Argentinië wist wat het moest doen: 4-0 winnen en ze stonden in de finale. Tegenstander Peru had geen hoop op kwalificatie en speelde dus voor trots, maar alleen in naam zoals later bleek. Peru begon sterk, raakte zelfs de lat, maar een snelle en, voor veel waarnemers, abrupte capitulatie volgde. Argentinië scoorde zes keer tegen hetzelfde Peru dat Schotland en Iran had afgeranseld en Oranje op een 0-0 gelijkspel hield in haar openingsduel.
Controverse
De manager van Brazilië noemde het een schande. De doelman van Peru, Ramón Quiroga, geboren in Argentinië, schreef een open brief waarin hij de eer van zijn team verdedigde. Jaren later zou een Peruaanse senator beweren dat het wedstrijdresultaat was vastgesteld dankzij een deal tussen de twee Zuid-Amerikaanse dictaturen waarbij politieke gevangenen en geld betrokken waren.
Het duistere beeld werd verder vertroebeld toen onthuld werd dat de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger, zowel een voetbalfan als een stilzwijgende aanhanger van het juntaregime, zich bij generaal Videla voegde tijdens een speech in de Peruaanse kleedkamer. Er wordt beweerd dat Videla indruk maakte op de Peruaanse spelers hoe belangrijk dit toernooi was voor Argentinië, terwijl hij waarde van “Latijns-Amerikaanse solidariteit” benadrukte.
Als de controverses van de wedstrijd tegen Peru al niet gek genoeg waren, slaagde de finale er op een of andere manier in om dat nog krankzinniger te maken. De Argentijnse voetbalbond lobbyde met succes voor een late wissel van scheidsrechter, met het argument dat de aangewezen Israëlische arbiter Abraham Klein een ongepaste keuze was vanwege de politieke banden tussen Nederland en Israël. Een scheidsrechter uit Italië, een land met nauwe banden met Argentinië, kreeg in plaats daarvan de finale. Arbiter Klein had overigens ook de enige nederlaag van Argentinië op het toernooi gefloten een 1-0 verlies tegen Italië.
Bloedbad
Terwijl Nederland de finale speelt in het Estadio Monumental in Buenos Aires, wordt op slechts 700 meter van het stadion honderden mensen door het Argentijnse leger gevangengehouden. Met prikstokken worden de gevangenen gemarteld en daarna verkracht, ongeacht je geslacht. Opnames van Adolf Hitlers toespraken werden routinematig afgespeeld via luidsprekers. De geur van urine en ontlasting was overweldigend. De kleine cellen bevatten gevangenen, half bij bewustzijn en verzwakt door de geïnfecteerde martelwonden. Als je tijd om was, kreeg je het knikje, werd je naakt uitgekleed, kreeg je een dosis natriumthiopental om je buigzaam te houden, op een vliegtuig gezet naar waar de River Plate de Atlantische Oceaan ontmoet en in de oceaan gegooid. De voormalige kapitein van de marine, Emir Sisul Hess, vertelde naar verluidt aan familieleden van de doden hoe slapende slachtoffers “als kleine mieren” uit zijn vliegtuig vielen.
Nadat de Argentijnen Nederland versloegen in de finale, waren de hoorns, vuurwerk en liederen te horen in de drukke straten buiten de gevangenis. De bewakers waren ook in de feestmodus. Ongeveer twintig gevangenen hadden met hen naar de wedstrijd gekeken, van wie minder dan een handjevol het zou overleven om het verhaal te vertellen. Ze hadden op een kleine zwart-wittelevisie gezien hoe de triomfantelijke generaal Jorge Rafaél Videla en zijn plaatsvervanger Emilio Eduardo Massera de beroemde trofee overhandigden aan de Argentijnse kapitein Daniel Passarella.
Terwijl de militaire dictatuur verantwoordelijk is voor de verdwijning van circa 30.000 mensen, pakt het nationale Argentijnse elftal haar eerste wereldtitel. Voor het voetbalteam was het een keerpunt. In 1986 zouden ze opnieuw winnen en tot op de dag van vandaag hebben ze de status van voetballende supermacht behouden. Maar het was tegelijkertijd ook het begin waar dictators voetbal nodig hebben en voetbal de dictators.
Een pijnlijke constatering die hedendaags nog steeds van toepassing is.
