Ik heb een speciale band met Slavische landen. Rusland is daar één van. Een land dat regelmatig de negatieve aandacht trekt, onder andere door haar controversiële politieke beleid en houding ten opzichte van het westen. Met het WK werd getracht dit imago weer wat op te poetsen. Sint-Petersburg, Moskou en andere speelsteden geven in mijn optiek echter een onvolledig beeld.
Na vier maanden in Sint-Petersburg, woon ik nu voor korte tijd in het oostelijker gelegen Naberezhnye Chelny, een vergeten industriestad. Waar mogelijk probeer ik in dit soort plaatsen een voetbalwedstrijd mee te pakken. Soms is dit om de verveling te verdrijven en soms uit oprechte interesse. In dit geval was het beide. Aan de hand van het verleden en de actualiteit probeer ik in dit stuk een beeld te creëren van een provinciale laagvlieger in Rusland en de stad waarin zij ligt.
Vrachtwagens, fabrieken en voetbal
Terwijl de Russische Federatie na het WK weer met de beide benen op de grond staat, staan er op zo’n duizend kilometer van Moskou heel andere belangen op het spel. Twee voormalige fabrieksteams uit de regio Oeral-West moeten namelijk met elkaar afrekenen om een ronde verder te komen in het bekertoernooi. De krachtmeting vindt plaats in een vrij kleurloze stad, die misschien wel symbool staat voor de economische situatie in het land. Weinig toeristen zullen de stad op hun verlanglijstje hebben staan. Niettemin worden de meest troosteloze plekken soms interessanter met wat achtergrondinformatie.
Naberezhnye Chelny was vijftig jaar geleden nog een slaperig havenstadje aan de Kama-rivier. Aan alle rust kwam een einde toen de communistische staatshoofden het vanuit logistiek oogpunt wel een mooie plek vonden voor een mega-vrachtwagenfabriek. Het complex zou Kamaz gaan heten. 57 vierkante kilometer van de rivierbedding is in korte tijd volgebouwd met fabriekshallen. Daarnaast was er dringend woonruimte nodig voor de talloze medewerkers. Grijze flatgebouwen schoten daarom als paddenstoelen uit de grond. Een paar jaar later was het gebied getransformeerd tot een belangrijk industrieel centrum.
Bijna alle bewoners van de stad droegen direct of indirect wel bij aan het productieproces. Vrouwen deden de administratie en werkten in de montagehal of ijzersmelterij. Mannen deden af en toe ook wat. In de succesvolste jaren rolden er ongeveer 150.000 voertuigen van de band. Die zouden in de verste uithoeken van de Sovjet-Unie terecht komen. Overigens, Kamaz klinkt wellicht creatief, maar betekent gewoon autofabriek aan de Kama (Kamski Avtomobilny Zavod).
Werken bij Kamaz kwam met allerlei handige voorzieningen: Kinderen gingen naar een Kamaz crèche en later naar een Kamaz-opleiding. Als je lichamelijke klachten had (van het werken bij Kamaz) kon je naar een Kamaz-ziekenhuis. Ook waren er vele andere sociale en culturele projecten die door Kamaz gereguleerd werden. Het bedrijf had ook een voetbalafdeling, en je raadt waarschijnlijk al hoe die heet.
Economische en sportieve crisis
Na de val van de Sovjetunie waren er ineens lang niet zoveel voertuigen meer nodig. Daardoor is de productie sterk teruggelopen en kwam de fabriek aan de rand van de afgrond te staan. Door te fuseren met Westerse producenten is het noodlijdende Kamaz gedeeltelijk in leven gehouden. Het overgebleven onderdeel richt zich tegenwoordig voornamelijk op de productie van leger- en politievoertuigen, waarnaar in Rusland altijd wel vraag is.
De reorganisatie raakte ook de fabrieksclub FK Kamaz. Dat kwam toen nog in de hoogste divisie van Rusland uit. Rond eind jaren negentig draaide het gelijknamige moederbedrijf de geldkraan dicht. Mede door de financiële gevolgen hiervan degradeerde de club twee keer. Het werkt nu haar wedstrijden af in de subdivisie Oeral-West, op het derde niveau van Rusland. Ondanks de afscheiding identificeren de supporters zich nog trots met de fabriek. Ze noemen zichzelf Avtozovodci, ofwel ‘de autofabrieksarbeiders’. Ook de clubnaam bleef onveranderd. FK Kamaz heeft een relatief roemloos verleden. Dit maakt het beschrijven van de clubgeschiedenis tot een gemakkelijke opgave. In de Intertoto cup van 1996 werd LKS Lódz nog wel met ruime cijfers terug naar het westen gestuurd. Ook werd TSV 1860 München nota bene in eigen huis op een nederlaag getrakteerd. Afgezien van deze hoogtepuntjes speelden ze een bescheiden rol van betekenis.
Vandaag de dag staat een groot gedeelte van het kolossale fabrieksterrein weg te roesten en maakt de stad een desolate indruk. Ik kan me daarom soms moeilijk voorstellen dat er nog zo’n half miljoen mensen wonen. Steden zoals deze zijn vooral gebouwd om zoveel mogelijk fabrieksmedewerkers kwijt te kunnen. Niet om te amuseren. Het uiterlijk van de stad had dan ook niet de hoogste prioriteit. Het bestaat voornamelijk uit enorme rechthoekige appartementenblokken, gelegen aan brede straten met een trambaan die zijn beste tijd gehad heeft. Er is een groot gebrek aan vermaak in de stad. Een historisch centrum heeft het niet en behalve een saai plein en wat eentonige winkelcentra is er weinig te zien. Dat maakt het bezoeken van een voetbalwedstrijd in de derde divisie tot een toeristisch hoogtepunt.
De Russische wedstrijdbeleving
Op een warme zomeravond in augustus stond er zowaar een wedstrijd van FK Kamaz op het programma. Alle winkelcentra in de stad hadden we al honderd keer gezien en zodoende begaf ik mij even later op weg naar het stadion om samen met mijn vriendin getuige te zijn van de bekerkraker tegen mede-fabrieksclub Neftekhimik uit Nizhnekamsk. Deze club ligt verrassend genoeg ook in een industriestad, zo’n vijftig kilometer stroomafwaarts. Het is ’s nachts van mijlenver zichtbaar door beangstigend grote steekvlammen die ontstaan tijdens het affakkelen van gas. Deze onaardse praktijken zorgen voor een spectaculair schouwspel dat doet denken aan Mordor uit de filmreeks Lord of the Rings.
Het is in Rusland kennelijk nodig om het leger in te schakelen bij een lokale voetbalwedstrijd, want bij de veiligheidscontrole werd ik uitvoerig gecontroleerd door een soldaat die qua uitrusting klaar leek voor de derde wereldoorlog. Mijn vriendin moest wachten want er was zo snel geen vrouwelijke beambte beschikbaar. Nadat ook bij haar geen moordwapens werden aangetroffen, mochten we verder en begaven we ons richting de kaartverkoop.
Daar konden we kiezen tussen een VIP kaartje op de hoofdtribune voor 100 roebel (één euro dertig), of een regulier kaartje op een van de overige tribunes voor 70 roebel (één euro). Hoewel we onze twijfels hadden besloten we voor de eerste optie te gaan. Deze twijfels bleken terecht want het stadion had helemaal geen VIP tribune en iedereen ging op willekeurige plaatsen zitten. De afhandig gemaakte dertig roebel hebben we nooit teruggezien. Uiteindelijk hadden ruim 2500 mensen de moeite genomen om naar het stadion te komen en dat is meer dan gebruikelijk. Een onfortuinlijke speeltuin fungeerde daardoor als tijdelijke parkeerplaats en werd platgewalst door de vele auto’s.
Het stadion van FK Kamaz stelt niet zoveel voor en bestaat uit niet veel meer dan een paar geïmproviseerde noodtribunes. De omgeving rondom het sportcomplex contrasteert echter tegen een achtergrond van afgetakelde gebouwen en verroeste fabriekspijpen, wat zorgt voor een melancholisch beeld. Een beeld dat misschien wel kenmerkend is voor de huidige economische situatie in het geteisterde land.
Een opvallend feitje is dat er in gehele Russische voetbal (het WK uitgezonderd) geen druppel bier te verkrijgen is. Ik ben er zeker van dat de vaste wedstrijdbezoekers wel een creatieve oplossing voor dit alcoholprobleem gevonden hebben. Waar zo’n drooglegging in bijvoorbeeld Duitse of Nederlandse stadions zeker tot verzet zou leiden, kan ik er in dit geval wel begrip voor opbrengen. Russen hebben namelijk een andere relatie met alcohol. Dit bleek tijdens de wedstrijd onder andere uit een situatie waarbij een man van rond de zestig in bedwang moest worden gehouden omdat twee tienermeisjes hem irriteerden. Hij rook naar wodka.
Een ander populair item in Rusland is de stadiontoeter. Die wordt hier door supporters veelvuldig ingezet als wanhopige poging om de spelers te intimideren, wat natuurlijk nooit lukt. Bij elk balcontact van de tegenstander wordt er namelijk luid getoeterd. Een bijeffect (of hoofddoel) van dit martelinstrument is dat het voor bepaalde supporters de hele wedstrijdbeleving ruïneert.
Olie op het vuur
Deze eenmalige bekerontmoeting zou gaan uitwijzen welke club eventueel een grotere tegenstander zou treffen. De belangen waren dus groot. De supporters en spelers deden er alles aan om de volgende ronde te halen, maar Neftekhimik bleek een taaie tegenstander. FK Kamaz had het ondanks de strijdlust moeilijk en kwam in de eerste helft op een 0-2 achterstand. Tijdens de rust kon men voor een paar roebel een bekertje thee of koffie kopen, die door sommigen werd aangevuld met een alcoholische substantie om de eerste helft snel te vergeten. Met behulp van een paar wissels en wellicht wat van diezelfde koffie stond er in de tweede helft een heel ander Kamaz.
Terwijl de zon langzaam onder ging en de stadionlichten ontbrandden, naderde de wedstrijd zijn ontknoping. De fanatiekelingen van de thuisclub waren met zo’n tweehonderd man en zorgden voor voldoende geluid om de twintig uitsupporters ruim te overstemmen. Ook de overige supporters gingen erachter staan en dit motiveerde de spelers als olie in de motor van een Kamaz-voertuig. De uitsupporters probeerden hun magere aantal te compenseren met nadrukkelijk vlagvertoon.
Toen de spreekwoordelijke rookwolken waren weggetrokken, stond er na negentig minuten een 2-2 stand op het scorebord en ging de blessuretijd in. De strijdlust van de autofabrikanten kon op veel sympathie van het thuispubliek rekenen.
Toch heb je altijd mensen die het belangrijker vinden om vijf minuten eerder in de auto te zitten en vroegtijdig de uitgang opzoeken. Hun aftocht werd door luid gevloek begeleid en kregen van de beschonken supporters de meest onvriendelijke verwensingen naar hun hoofd. Ondertussen ware beide teams nog steeds op zoek naar de verlossende treffer. Het hete avondje in Naberezhnye Chelny leek een verlenging tegemoet te gaan. De spits van Neftekhimik had daar kennelijk geen tijd voor en knalde op verwoestende wijze alle hoop van de Avtozovodci aan diggelen: 2-3.
Sympathie
Het zal waarschijnlijk nog wel een tijdje duren voordat de club aan de oevers van de Kama het magere erelijstje kan uitbreiden. Ondanks het onfortuinlijke verlies heeft het er in mij en mijn vriendin in ieder geval twee nieuwe sympathisanten bij. In Rusland was het deze zomer haast onmogelijk om te ontsnappen aan alle commercie rondom het WK. Een avondje matig voetbal tussen de Sovjet flats, ver weg van Moskou en Sint-Petersburg, voelde daarom als een bevrijding.
Ingezonden door: Stefan Hoekstra.
